Açık Kaynak Kodlu Yazılım (Open Source Software): Yazılımın kaynak kodunun incelenmesi, değiştirilmesi ve yazılımı elinde bulunduran kişinin yazılımı üçüncü kişilere ücretli veya ücretsiz dağıtabilmesini mümkün kılan bir yazılım modelidir.
Açık Kaynak Kodlu Yazılım (AKKY), yazılımın kaynak kodunun incelenmesi,
değiştirilmesi ve yazılımı elinde bulunduran kişinin yazılımı üçüncü kişilere ücretli veya
ücretsiz dağıtabilmesini mümkün kılan bir yazılım modelidir. AKKY modeli, geleneksel
yazılım modellerinden farklı ekonomik temeller üzerine kurulu, yaygınlaşmakta olan yeni bir
yazılım modelidir. Geleneksel yazılım modelinde üretici, müşteriye sunduğu yazılımın
geliştirilmesi ve dağıtımının yapılması ile ilgili tüm sorumlulukları üstlenip yazılımın telif
haklarını kendi elinde bulundurarak yazılımın kullanım hakkını belirli bir ücret karşılığında
sunar. Yazılımla beraber firmanın kullanıcıya devrettiği haklar, yapılan lisans anlaşmasının
türüne göre değişiklik gösterebilir, fakat genellikle yazılımı satın alan kişi veya kuruluşa
yazılımın kaynak kodunu inceleme ve üzerinde değişiklik yapma hakkı tanınmaz. AKKY
ürünlerinin lisans bedeli yoktur. AKKY’lerin lisans sözleşmelerinde yazılımın dağıtımı
karşılığında ücret talep edilemeyeceğine ilişkin bir husus bulunmamasına rağmen, pratikte
hemen hemen tüm AKKY’ler ücretsiz elde edilebilmektedir. Eğer bir AKKY’den ücret talep
ediliyorsa, talep edilen ücret çoğunlukla yazılımın kaynak koduyla birlikte sunulan
dokümantasyon ve rehberler, teknik destek, bakım, vb. ek hizmetlere ilişkin olmaktadır.
AKKY sektörünün pazar payı her geçen gün artmaktadır. Dünya genelinde AKKY
sektörü pazar büyüklüğü 2006 yılı itibariyle 1,8 milyar ABD Doları civarında gerçekleşmiş ve
bu rakamın her yıl yaklaşık yüzde 26 büyüyeceği tahmin edilmiştir. 2009 yılında yapılan bir
araştırmaya göre 2013 yılına kadar sektör büyüklüğünün 8 milyar ABD Dolarına ulaşacağı
tahmin edilmektedir. Bu sektördeki hızlı büyümenin sebebinin gerek özel sektörde gerekse
kamu sektöründe AKKY’lerin giderek daha çok benimsenmesi olduğu gözlenmektedir.
AKKY’ye ilişkin başka bir araştırmaya göre ise AKKY projelerinin sayısı her 14 ayda bir
ikiye katlanmaktadır. Ülkemizde de AKKY kullanımından elde edilen faydaya ilişkin bazı
analizler yapılmıştır. Milli Savunma Bakanlığı’nda (MSB) AKKY ürünlerinin kullanılması
sonucu sadece lisans bedellerinde şimdiye kadar yaklaşık 2 milyon ABD Doları tasarruf
yapıldığı kaydedilmiştir. Bununla birlikte bazı kamu kurumlarının bir AKKY’yi test ettiği,
fakat teknik destek yetersizliği veya ürünün henüz ihtiyacı karşılayacak olgunluğa
ulaşamadığının anlaşılması gibi sebeplerden ötürü alternatif çözümlere yöneldiği
bilinmektedir.
Avrupa Komisyonu tarafından AKKY alanında çeşitli çalışmalar yürütülmüş, konu ile
ilgili hazırlanan raporlarda AKKY’nin avantajlarını ortaya koyan istatistikî verilere ve
5
değerlendirmelere yer verilmiştir. Bu çalışmalara ek olarak Avrupa Birliği üyesi ülkelerin
AKKY konusunda farklı ölçeklerde münferit çalışmaları da bulunmaktadır. Bu çalışmaları
bütünleşik bir eylem planı kapsamında ele alan ülkelerin başında ise İngiltere ve Hollanda
gelmektedir. Bu çalışmada ilk olarak Avrupa Komisyonu’nun konuya ilişkin görüşleri
aktarılmış, sonrasında İngiltere ve Hollanda’nın AKKY’ye ilişkin çalışmaları incelenmiştir.
Söz konusu ülkeler AKKY’nin kamu projelerinin sürdürülebilir kılınması ve belirli bir firma
veya gruba bağımlılığın ortadan kaldırılması açısından avantaj sağladığını ve uzun vadede
ekonomik getirilerinin yüksek olduğunu belirtmektedirler. Bu ülkelerin çalışmalarında
AKKY’nin kamuda kullanılması yönünde bir yaklaşım benimsenmiştir. Çalışma kapsamında
ayrıca gelişmekte olan ülkelerden AKKY modelini faydalı bulup bu alanda eylem planı
hazırlayan ülkelerden biri olan Malezya da incelenmiştir.
Dünya genelinde artan bu ilgiye karşın, ülkemizde AKKY’nin kamuda kullanımı
konusunda bazı çekinceler bulunmaktadır. Örneğin bazı kurumların AKKY ürünlerini
denediği, fakat teknik destek yetersizliği veya ürünün henüz ihtiyacı karşılayacak olgunluğa
ulaşamadığının anlaşılması gibi sebeplerle alternatif çözümlere yöneldiği bilinmektedir.
Kamu kurum ve kuruluşları bünyesindeki Bilgi İşlem Birimleri’nin (BİB) bu yeni yazılım
modelinin artı ve eksi yönlerini münferit çabalarla keşfetmek zorunda kalmaları, kamu
kaynaklarının etkin kullanılması prensibiyle bağdaşmamaktadır.
Ülkemizde yürütülen en kapsamlı AKKY projesi örneği olan, 2003 yılında TÜBİTAK
projesi olarak hayata geçirilen ve ilk sürümü TÜBİTAK-BİLGEM tarafından Şubat 2005’te
yayınlanan “Pardus” isimli işletim sistemi, açık kaynak kodlu bir işletim sistemi olan Linux
temel alınarak geliştirilmiştir. Çalışma kapsamında Pardus Projesi, özel bir bölüm altında
incelenmiştir.
Kamuda AKKY kullanımı konusunu ele alan bu çalışma raporu; AKKY modelinin
kamuda farkındalığını artırmak, bu konudaki tartışmaları tetiklemek ve sonraki çalışmalara
ışık tutmak amacıyla hazırlanmıştır. Raporda mevcut verilerin derlenmesi öncelikli amaç
olarak benimsenmiş olup, kısmi ölçüde öneri ve değerlendirmelere de yer verilmiştir.
Raporda sırasıyla şu konulara değinilecektir:
AKKY modeli tanıtılarak dayandığı temel ekonomik dinamikler incelenip bu
modelin geleneksel yazılım modeli ile arasındaki ilişkiler ve farklı yönleri
irdelenecek,
6
AKKY’yi politika seviyesinde benimsemiş olan ülkelerden İngiltere ve Hollanda
incelenecek,
Gelişmekte olan ülkelerden Malezya incelenerek AKKY konusundaki çalışmaları
sonuçlarıyla beraber değerlendirilecek,
Türkiye’de AKKY konusunda ne tür çalışmaların var olduğuna değinilecek,
AKKY modelinin kamuda yaygınlaşmasına ilişkin politikaların geliştirilmesinde
dikkat edilmesi gereken hususlar üzerinde durulacak,
Son bölümde ise rapor özetlenerek elde edilen bilgiler değerlendirilecektir.
Bilgi Kanağı: http://www.bilgitoplumu.gov.tr/Documents/1/Diger/Kamuda_Acik_Kaynak_Kullanimi_Calisma_Raporu.pdf